Zbliża się inauguracja 60. Miedzynarodowej Wystawy Sztuki Wsółczesnej w Wenecji organizowanej przez Fundację Biennale di Venezia. Na kuratora tegorocznego wydania wybrany został Adriano Pedrosa, historyk sztuki współczesnej i dyrektor artystyczny Muzeum Sztuki w São Paolo w Brazylii.

Tytuł wystawy „Stranieri ovunque – Foreigners Everywhere” odwołuje się do serii prac działającego w Palermo kolektywu Claire Fontaine założonego w Paryżu w 2004 roku. Ich dorobek twórczy to rzeźby-neony w różnych kolorach przedstawiające frazę „Foreigners Everywhere” – czyli Obcokrajowcy są wszędzie przetłumaczoną na 53 języki, również na języki martwe i wymierające różnych plemion. Wyrażenie to jest z kolei nawiązaniem do nazwy kolektywu Stranieri ovunque działającego w Turynie na początku lat 2000, który zwalczał narastające we Włoszech zjawiska rasizmu i ksenofobii. W czasie konferencji prasowej Pedrosa zapowiedział, że w renesansowa część stoczni Gaggiandre wypełniona zostanie  instalacjami świetlnymi autorstwa Claire Fontaine.

Tłem wystawy będą różne kryzysy geopolityczne związane z masowym przemieszczaniem się ludzi, przekraczaniem granic wyznaczonych na mapach jak i granic językowych oraz kulturowych, które wyostrzają różnice społeczne, rasowe, płci, orientacji seksualnej czy najzwyczajniej sytuacji materialnej.

W tym kontekście wyrażenie Obcokrajowcy są wszędzie nabiera wielu znaczeń. Może być odczytane w sensie dosłownym biorąc pod uwagę zjawiska zarówno migracji jak i podróżowania, które nabrały bezprecedesowego natężenia. Inne znaczenie jakie sugeruje Pedrosa, to to odnoszące się do naszego wewnetrznego ja, do bycia obcym w stosunku do każdej innej istoty ludzkiej.

Ponadto sformułowanie Obcokrajowcy są wszędzie zyskuje bardzo szczególne znaczenie w Wenecji, mieście założonym przez rzymskich uchodźców uciekających przed najazdami barbarzyńców, i które sukcesywnie stało się jednym z najważniejszych portów handlowych basenu Morza Śródziemnego. W chwili obecnej wyludniająca się starówka Wenecji liczy niewiele ponad 49 tysięcy mieszkańców w stosunku do około 165 tysięcy jednodniowych turystów, którzy klasyfikują się do kategorii osób uprzywilejowanch. Obcokrajowcy stanowią zdecydowaną większość w stosunku do liczby rdzennych Wenecjan.

Jeszcze innego znaczenia wyrażenie to nabiera w współczesnej kontekście geopolityki europejskiej i światowej. Według danych Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców ONZ liczba osób, która zmuszona została opuścić swoje domy w 2022 roku sięgnęła 108,4 milionów osób. Jest to tendencja, która z roku na rok się pogłębia.

To co interesuje Adriano Pedrosa to  doświadczenia artystów, którzy wpisali się w trend podróżników i migrantów przemieszczających się między różnymi krajami i kontynentami. Zjawisko to nabrało rozpędu na początku XX wieku, kiedy równolegle nasiliły się restrykcje wobec wysiedlanych osób i uchodźców. Dlatego też w centrum zainteresowania znajdą się twórcy, którzy są cudzoziemcami, imigrantami, wygnańcami, członkami diaspory lub uchodźcami – kładąc akcent przede wszystkim na tych, którzy przemieszczali się między Globalnym Południem a Północą. Kluczem do odczytania wystawy będą więc pojęcia migracji i dekolonizacji.

Szczególną pozycję zajmą artyści wywodzący się z rdzennej ludności. Pedrosa zapowiedział, że fasada Pawilonu Centralnego pokryta zostanie ogromnych rozmiarów muralem autorstwa kolektywu Makhu z Brazylii, a w części Corderie Arsenału kolektyw Maataho z Aotearoa w Nowej Zelandii zaprezentuje ogromnych rozmiarów instalację zajmującą pierwszą salę.

Wystawa podzielona została również na część współczesną Nucleo Contemporaneo i część historyczną Nucleo Storico. W obrębie Nucleo Contemporaneo w salach Corderie zaaranżowany zostanie dział tzw. Archiwum Nieposłuszeństwa (Disobedience Archive), projekt Marco Scotini, który począwszy od 2005 roku pracował nad archiwum  filmowym poświęconym badaniom relacji między działaniem artystycznym a aktywizmem oraz koncentrując się na tematyce  aktywizmu diaspor (diaspora activism) oraz nieposłuszeństwa gender (gender disobedience). Sekcja ta zawierać będzie prace 39 artystów i kolektywów z lat między 1975 a 2023.

W części Nucleo Storico z kolei zebrane zostaną dzieła zaliczane do nurtu dwudziestowiecznego modernizmu Ameryki Południowej, Afryki, na  Bliskiego Wschodu oraz w Azji. Jest to próba uzupełnienia brakującego rozdziału w podręcznikach do historii sztuki, których autorzy skupiają całą uwagę na głównych prądach awangard europejskich korzystających z przywilejów kolonializmu. Modernizm, który rozwinął się w krajach zaliczanych do Globalnego Południa, wyróżnia się fuzją narracji oraz form nowoczesnych ze sztuką lokalną.

W obrębie tej sekcji każdemu z zaprezentowanych artystów przypadać będzie tylko jedno dzieło sztuki: obrazy, rzeźby jak i szkice wykonane w latach między 1950 a 1990 rokiem. Jedna z sal poświęcona zostanie portretom i przedstawieniom postaci ludzkiej, a inna w pełni zadedykowana zostanie abstrakcjom. Dla większości twórców bedzie to pierwsza okazja uczestnictwa w Biennale co pozwoli na uzupełnienie wiedzy o modernizmie światowym jak i na poszerzenie nowych relacji i asocjacji.

Inna przestrzeń poświęcona została włoskiej diasporze artystycznej XX wieku: artystom, którzy podróżowali  i przeprowadzali się do Afryki, Azji czy Ameryki Południowej jak również do innych krajów europejskich oraz Stanów Zjednoczonych integrując się z nowym społeczeństwem. Pokazane zostaną dzieła 40 twórców, którzy należą do pierwszego lub drugiego pokolenia emigrantów. Ich dzieła wyeksponowane zostaną w szklanych witrynach inspirowanych projektami włoskiej architekti Liny Bo Bardi, znanej z projektu  Muzeum Sztuki w São Paolo.

Oprócz wystawy miedzynarodowej pod kuratelą Adriana Pedrosy w wystawie weźmie udział 90 krajów, których ekspozycje zaaranżowane zostaną w historycznych pawilonach w Giardini oraz Arsenale oraz w zabytkowych przestrzeniach na terenie starówki Wenecji. Po raz pierwszy uczestniczyć będą następujące państwa: Benin, Etiopia, Tanzania oraz Timor Wschodni. Ponadto kurator zatwierdził 30 wystaw towarzyszących organizowanych przez instytucje non-profit, które będzie można zobaczyć bezpłatnie na terenie miasta.

 W 2024 roku uwaga wystawy międzynarodowej zwróci się w stronę tego co obce, odległe oraz paradoksalnie tego co jest lokalne. Pod względem tematycznym tegoroczne Biennale Sztuki jest kontunuacją nurtu ideologicznego nakreślonego przez Lesley Lokko, kuratorkę ubiegłorocznego Biennale Architektury pod tytułem „Laboratorium przyszłości”.

Nagroda Złotego Lwa za karierę została przyznana: włosko-brazylijskiej artystce Annie Marii Maiolino oraz tureckej artystce Nil Yalter. Wręczenie nagród odbędzie się 20 kwietnia w Pałacu Ca’ Giustinian, głównej siedzibie administracyjnej Fundacji Biennale.

Wystawa potrwa od 20 kwietnia do 24 listopada 2024 roku.